मंतरलेले ते दिवस

रम्य ते बालपण,असते आरसपाणी. मन,जणू फुलापाखराचे स्वच्छंदी जीवन,ते दिवस आनंद घन,निरागस चाळ्याची अन खेळाची मुक्त गुंफण,भविष्यासाठी आठवणीचे अमोल धन.स्वयं स्फूर्ती,अन बालिश खोडयाची उधळण.प्रत्येकाच्या कोषात बालपणीची एखादी आठवण असतेच अन मुख्य म्हणजे त्या आठवणीच्या सुगंधात अधून मधून मन मृगाच्या  पहिल्या सरीने फुलणाऱ्या मोगऱ्या सारख फुलून येत.त्या आठवणीच्या फुलो-यत  न्हावून तृप्त होत.मला आठवते माझ्या खेड्यातील आदिवासी पाड्यातील माझ बालपण.पहिली ते तिसरीची जिल्हा परिषद शाळा माझ्या घरा समोरच होती.आम्ही सारी मुले शाळा जवळ असुनही शाळेच्या अर्धा तास आधीच शाळेत हजार असायचो.बाई दुरून येतांना दिसल्या कि आमच्या पैकी दोन चार मुल धाव घेत.बाईपर्यंत जो पहिला पोचेल त्याच्या हाती बाई चावी देत. त्याच्या चेहऱ्यावर विजयाचा आनंद असे.बाईनजवळून चावी घेवुन यायचा परिपाठ असे. गावातल्या तिसरी पर्यंतच्या शाळेत शिपाई कधीही नसे.आम्हीच शिपाई आणि आम्हीच विद्यार्थी.बाई शाळेत पोहचे पर्यंत वर्ग झाडून लख्ख केलेला असे.आमच्या पैकी कोणितरी विहिरी वरून पाणी आणायला घागर घेवून धाव मारी कधी कधी ती  घागर कोणी आणावी  या वरून विद्यार्थ्यांमध्ये मारा मारी होई.
  आमच्यापैकी दणकट मुलगा रेल्वेची फिस प्लेट बडवून घंटा वाजवी.त्याचा आवाज गावाच्या वेशीपर्यंत नक्कीच पोचे, काही मुले शर्टाची बटणे लावत तर कोणी पिशवीचा एक बंध धरून धाव मारत येई.दप्तर किंवा ब्याग त्या काळी नव्हत्याच घरातलीच एखादी  कापडी पिशवी हेच आमच दप्तर.कधी कधी गंमत घडे. बालभारती पुस्तका बरोबर एखादी मिरची बाहेर पडे किंवा चुकून आईचा पोलका नाही तर छोट्या भावंडाची चड्डी बाहेर पडे आणि सगळी मुले फिदी फिदी हसू लागत.बाईना कळण्यास मार्ग नव्हता मुले का हसतात.कारण बाईनी आमच्याकडे पाहायचा अवकाश सगळी मुले चिडीचूप राहत.शाळा सुरू झाली कि एका सुरात जन गन मन सुरू होई, अन त्या पाठोपाठ उजळणी.  बाई तेवढ्या वेळात केसावर फणी  मारून आणि पोन्ड्सची पावडर चेहऱ्यावर लावून मोकळ्या होत. 
जन गन मन म्हणा अस बाईनी आम्हाला सांगण्याची कधिही पाळी आम्ही येवू दिली नाही.बाईंचा नट्टा पट्टा झाला कि बाई एका हुशार मुलाला टेबल जवळ बोलावून मराठी पुस्तकातला पाठ वाचायला सांगत.त्याच्या मागोमाग आम्ही सारी मुले कोरस मध्ये त्याचे वाक्य गावाला ऐकू जाईल इतक्या मोठ्यांनी म्हणत असू.आमच्या शाळेच्या वाटेने सरपंच त्यांच्या शेतावर जात, आमचा पाठ चालू असतांना ते बाहेरून बाईना हाक मारून विचारत, “बाई, पोरा शालेन येतान ना ! नी आली त माना सांगा हो, मायला पाठीवर टाकून त्यानला आनु .“ सरपंचाना आपल्या गावात शाळा भरते ह्याचाच कौतुक होत. बाई काय शिकवताय हे कळत नसल्यानी शाळेत मुल येतात, बाई त्यांचा अभ्यास घेतात ह्यातच ख़ुशी होती.शेतावरून परत येतांना पाटील बाईना गुलाबाची फुले,तांबडे पेरू,सफेद जाम घेवून येत.बाहेरून एका मुलाला हाक मारून म्हणत “मदन,धर हो, दे तुझ्या बाईला”  मदन आज्ञाधारक मुला प्रमाणे त्या वस्तू बाईंसमोर ठेवून म्हणे “सरपंच बाबांनी दिली.”  बाईना अगोदरच ते कळलेले असे.बाई हातात फुले घेवून डोक्यात माळता माळता दारावर येवून म्हणत “सरपंच कशाला एव्हडा त्रास घेता ! ”  सरपंच हसून म्हणत, “तू मला पोरीसारखी, एवढया दुरून टू शिकवाय येते त आमी तुझ्यासाठी काय केल त काय बिघडतंय.”
कधी कधी सरपंच आम्हा पोरांसाठी सफेद जाम, बोर, कच्ची रताळी आणून द्यायचे कोणालातरी हाक मारत म्हणायचे ये पोरांनो वाटून खा धरा. सरपंच अडाणी आणि रानवट असले तरी प्रेमळ होते आणि पोरांसाठी आपण काही करू शकलो ह्याचा त्यांना आनंद होई. त्याना आनंद झाला की  पिकलेल्या मिशीतून ते हसत. एखादी साथ गावात आली की जिल्हा परिषद दवाखान्याची गाडी शाळेसमोर येई त्याची वर्दी सरपंच पाटलांना मिळताच ते हजार होत.मुल लस टोचून घ्यायला रडा रड करत.अशा वेळी सरपंच बाबा एका एका मुलाला त्यांच्या दणकट हातानी अस घट्ट धरून ठेवत की मुल कितीही  रडल तरी लस टोचून घेण्याशिवाय मात्रा नसे.ह्या डॉक्टर पथकाला सरपंचांच्या घरी त्या दिवशी मटणाच जेवण असे.जणू गावाची जबाबदारीच पाटील बाबावर असे.सगळ्या मुलांची लस टोचून झाली की पाटील बाबा स्वतः लस टोचून घेत.आमच्या बाई ह्या वडीलधा-या पाटील बाबाला टरकून असत.ते येतात हे दिसताच.हाताशी असेल ते पुस्तक घेवून शिकवण्याच उत्तम नाटक करत.
एकदा मात्र त्यांची फजिती झाली पाटील बाबा बरोबर एक पाहुणे शाळेला भेट द्यायला आले.त्यांनी बाईना प्रश्न विचारला बाई ह्या मुलांना आपले मुख्यमंत्री कोण आहेत माहीत  आहे का ? बाईनी कधी सांगितलं नसल्यानी माहित असण्याचा प्रश्नच नव्हता.एक धीट मुलगा उभा राहत म्हणाला आमचे पाटील बाबा आमच्या गावचे मुख्यमंत्री आहेत.त्याच्या उत्तरावर सगळी मुल हसली पण खर तर मुख्यमंत्री म्हणजे काय हेच कुणाला माहित नव्हत,मग सांगणार काय? कप्पाळ ! त्या पाहुण्यांनी बाईना प्रश्न विचारला आपले संरक्षण मंत्री कोण?  बाईना सांगता येईना, तस पाहुणा सरपंचाकडे पाहात म्हणाले ”पाटील ह्या बाईना ट्रेनिंगची ऑर्डर काढतो मला तसा अर्ज द्या ,विद्यार्थ्यांचं नुकसान नको.” आपल्या बाईंना ओरडणार कुणी तरी आहे हे पाहून आम्हाला फार आनंद झाला.सरपंच मात्र त्या पाहुण्याकडे पाहात म्हणाले. “साहेब, पोरगी लहान आहे घ्या सांभाळून, आताच नका पाठवू तिला, पोरांचं अभ्यासाच नुकसान होईल.मे मध्ये द्या पाठवून तो वर ती  सुधारून घेईल काय असल ते.” मग बाईंकडे पाहात म्हणाले “साहेब म्हणतात तस्स झाल पाहिजे पोरांना चांगल शिकवलं पाहिजे नाही तर नोकरीच काही खर नाही.” पहिल्यांदाच बाईना रडतांना आम्ही पाहिलं.बाईना कोणी तरी ओरडत,बाई रडतात हे पाहून मोठ आश्चर्य वाटल. आणि त्या दिवसापासून बाईंच नट्टा पट्टा साफ बंद झाल आणि आमच शिक्षण खऱ्या अर्थानं सुरू झाल.पाटील बाबाचा बाईबद्दल भ्रम निरस झाल्यानी बाईना येणारी भेट मात्र बंद झाली.